Татарстан Республикасы дәүләт симфоник оркестры

   Оркестрның оешуы күренекле композитор, Татарстан Композиторлар берлеге рәисе, Казан дәүләт консерваториясе ректоры Нәҗип Җиһанов исеме белән бәйле. Симфоник оркестрның мөһимлеге турында сөйләшүләр  50 елларда ук башланса да, ул чорда автоном республика зур коллективны тәэмин итә алмый. 1966 елда РСФСРның Министрлар Советында татар симфоник оркестр оештыру турында карар чыга һәм, ул гына да түгел, РСФСР хакимияте аны яшәтүне дә үз өстенә ала. КПССның Татарстан өлкә комитеты беренче секретаре Ф.Ә.Табеев һәм Нәҗип Җиһанов чакыруы белән дирижер Натан Рахлин Казанга килә һәм оркестрның сәнгать җитәкчесе, баш дирижеры буларак аңа нигез сала.

   1966 елның көзендә, конкурс нигезендә, Казан дәүләт консерваториясен тәмамлаган музыкантлардан оркестрның составы туплана. Бу турыда Н. Җиһанов: "...Бүген филармониядә оркестрга музыкантлар туплау буенча комиссия эшләде. Рахлин утыра. Музыкантлар дулкынлана. Ул сабыр гына аларны тыңлый, аннан соң һәрберсе белән аерым сөйләшә... Әлегә казанлылар гына уйный. Алар арасында сәләтлеләр шактый... Рахлинның оркестрга тәҗрибәле музыкантлар тупласы килә. Ләкин тәҗрибәле музыкантларны яшәтергә дә кирәк, аларга фатир кем бирсен! Берьяклап, мин хуҗаларның оркестрга бу мөнәсәбәтен хупламыйм, ләкин, икенче яклап, Казан дәүләт консерваториясен тәмамлаган яшь музыкантларның эш урыннары булуына бик шатмын. Натан да яшьләрдән үзе теләгәнне әвәләргә мөмкин", - дип яза тормыш иптәшенә юлланган хатта.

   1967 елның 10 апрелендә татар опера һәм балет театры сәхнәсендә ТАССР дәүләт филармониясе симфоник оркестрының беренче концерты уза.  Ул кичне сәхнәдән Бах, Шостакович һәм Прокофьев музыкасы яңгырый. Берничә айдан концерт залы төзелә, ул озак еллар симфоник оркестр өчен  концерт һәм репетицияләр мәйданы булып тора. Беренче 13 ел оркестр тарихында иң якты вакыйгалар белән язылган: Мәскәү, Санкт-Петербург кебек шәһәрләрдә генә түгел, күрше республика һәм ерак чит илләрдә дә гастрольләр белән  йөрү, музыка бәйрәмнәрендә һәм фестивальләр дә чыгыш ясау. 1975, 1977 елларда оркестр  Бөтенсоюз конкурслары лауреаты була.

   Натан Рахлин вафатыннан соң (1979) оркестр белән Ренат Салаватов, Сергей Калагин, Равил Мартынов, Имант Коцыньш җитәкчелек итә. 1985 елда оркестрның сәнгать җитәкчесе һәм баш дирижеры итеп Россия һәм Казахстан СССР халык артисты Фоат Мансуров чакырыла. Оркестрның 25 ел гомере нәкъ аның җитәкчелегендә үтә. 2010 елда Фоат Мансуров вафатыннан соң Татарстан дәүләт симфоник оркестрының сәнгать җитәкчесе һәм баш дирижеры вазыйфасына Россиянең атказанган артисты Александр Сладковский билгеләнә. Шул рәвешле оркестрның 45нче сезоныннан яңа чор башлана.

   Хәзерге вакытта Татарстан дәүләт симфоник оркестры оештырган “Рахлин сезоннары”, “Ак сирень”, “Казан көзе”, “Concordia”, “Денис Мацуев дуслары белән”, “Иҗади ачыш” халыкара музыка фестивальләре Россия һәм Татарстанның мәдәни тормышында иң  мөһим чаралар рәтенә керде. Оркестр консерватория студентлары һәм  музыка мәктәпләрендә укучы сәләтле балалар өчен “Республика мирасы”  проектын оештырды, гомуми мәктәп укучылары өчен “Оркестр белән музыка дәресләре”  проектын башлап җибәрде. Оркестрның “Музыка ярдәмендә терелү” проекты да бар, аның кысаларында музыкантлар инвалид һәм авыру балалар алдында чыгыш ясый. Коллектив 2011 һәм 2013 елда Татарстан Президенты тарафыннан оештырылган “Ел иганәчесе” бәйгесендә җиңде.
   Бүгенге көндә Татарстан дәүләт симфоник оркестр Россиянең иң яхшы оркестрлары исемлегендә. ТДСО Мәскәү, Пермь, Оренбург, Иркутск, Сочи, Төмән сәхнәләрендә  уңышлы чыгыш ясый. Оркестр “Сrescendo”, “Байкал йолдызлары”, “Денис Мацуевның Ырынбур сезоннары”, “Чия бакчасы”, “Хибла Герзмава чакыра...”  һәм башка  фестивальләрдә катнаша. 2014 елның 2 апрелендә оркестр Парижда, ЮНЕСКО штаб-фатирында күренекле артист Денис Мацуевның ЮНЕСКОның Ихтыяри илчесе вазыйфасына билгеләнү чарасында катнашты.

   2013 елда оркестр Татарстан композиторлары музыкасы антологиясен, “Күңел яктыруы” дискын яздырды (соңгысына –  Чайковскийның “Манфред” һәм Рахманиновның “Остров мертвых” симфониясе тупланган). Бу әсәрләр Sony Music һәм RCA Red Seal лейбллары ярдәмендә тарихта калачак.  2013 елдан Татарстан дәүләт симфоник оркестр Sony Music Entertainment Russia артисты исемен йөртә.  “Денис Мацуев дуслары белән” фестивале кысаларындагы концертлар –  “Medici.tv” каналында, “Солист Денис Мацуев” абонемент концертларындагы чыгышлар “Mezzo” каналында күрсәтелде. Татарстан дәүләт симфоник оркестры – бөтен дөньяда популяр музыка каналында яздырылган Россия төбәкләре арасындагы беренче коллектив.

   Төрле елларда оркестр белән чит илләрдә дә дан казанган билгеле башкаручылар чыгыш ясый. Алар арасында Г. Вишневская, И. Архипова, О. Бородина, Л. Казарновская, Х. Герзмава, Суми Чо, С. Кермес, А. Шаһиморатова, Т. Сержан, А. Бонитатибус, Д. Алиева, П. Доминго, Р. Аланья, З. Соткилава, Д. Хворостовский, В. Герелло, И. Абдразаков, В. Спиваков, В. Третьяков, И. Ойстрах, В. Репин, Л. Кавакос, С. Крылов, Г. Кремер, А. Баева, Ю. Башмет, М. Ростропович, Д. Шафран, Д. Герингас, С. Ролдугин, М. Плетнев, Н. Петров, В. Крайнев, В. Виардо, Л. Берман, Д. Мацуев, Б. Березовский, Б. Дуглас, Н. Луганский, А. Торадзе, Е. Мечетина, Р. Ясса, К. Башмет, И. Бутман, С. Накаряков, А. Огринчук, И. Федоров, А. Юрлов исемендәге Россиянең дәүләт академик хор капелласы, А. Свешников исемендәге дәүләт академия рус хоры, Л. Конторович җитәкчелегендәге «Мастера хорового пения» академик зур хор, Г. Эрнесак, В. Минина җитәкчелегендәге хор коллективлары, М. Глинка исемендәге капелла.

    2014 елның 8 ноябрендә Александр Сладковский җитәкчелегендәге симфоник оркестр «Crescendo» фестиваленең 10 юбилеенда Россиянең Зур дәүләт академия театрының тарихи сәхнәсендә чыгыш ясый, гала-концертның телеверсиясе «Культура» каналында күрсәтелә. 2014 елның 25 ноябрендә маэстро Валерия Гергиев фатыйхасы белән Мария театрының концерт залында  Татарстан коллективының беренче концерты уза, аның турыдан-туры трансляциясе театрның сайтында (http://mariinsky.tv/) күрсәтелә. Петербург абонементы кысаларында оркестр 3 концерт бирә (2014 елның 25 ноябрендә, 2015 елның  23 гыйнварында һәм 20 мартында). Мария театры сәхнәсендә чыгыш ясау бары иң яхшы оркестрларның өлешенә төшкән бәхет! Лондон, Бамберг, Мюнхен, Вена һәм Сеул филармония оркестрлары, Берлин филармониясенең Отет оркестры чыгыш ясаган, шулай ук бу сәхнәдә Кристиан Тилеманн, Пааво Ярви һәм Риккардо Мутилар дирижерлык иткән. Бөтен дөньяга дан тоткан коллективлар белән беррәттән Татарстанның симфоник оркестры да Мария театры тарихында калды!